L’Empire Romain n’a pas eu lieu. [The Roman Empire did not take place.]
When did the Roman Empire end? The first question to ask yourself is, what do those words mean? What is an “empire”? What made this empire “Roman”? When does an empire “end”? Is “the Roman Empire” different to “the empire of the Romans”, and if so how? Was there “the” Roman Empire, or were there multiple Roman Empires?
Let's start with an intensional approach. An empire is a polity ruled by an emperor. That seems clear enough. But what then is an emperor? It can't just be someone with the title of emperor or imperator (commander, that is, someone who issues imperatives). There were Roman imperators who weren't canonical Roman Emperors, both before and after Augustus, including the most important and difficult edge case, Julius Caesar. There were lots of non-Roman emperors who didn't call themselves emperors or imperators—the fertile crescent civilisations, for example, always preferred “King of Kings”, the Persian Shahanshah. There were even canonical Roman Emperors who didn't use the title ‘imperator’ for at least some of their reign, and certainly it wasn't the Roman Emperors' most valued title—that was “Augustus”. An emperor is not merely a ruler, or there's no distinction from a king, prince, etc. Today we often use “empire” to mean a multi-national polity, but that makes little sense in an historical context: huge numbers of kings would be “emperors”, Rome was multi-national long before Augustus, and the Byzantine / Eastern Roman Empire stopped being multi-national long before Constantinople fell.
So we don't know what an empire is. What then made this empire Roman? Is it just calling yourself Roman Emperor? If it were, then we should say that the Roman Empire ended in 1918 with the last Ottoman Emperor. They claimed “Emperor of the Romans” as one of their titles, reigned from the seat of Constantine I, ruled more of the old Roman Empire than any other contemporary power. But we do not call the Sultan a Roman Emperor. Is it owning Rome itself? Then most of the Byzantine / Eastern Roman Emperors weren't Roman Emperors, nor, arguably, were the eastern co-emperors of the post-Diocletian Dominate. There's also the weirdness of the B/ER Emperors switching back and forth between being Roman Emperors or not based on whether their armies held Rome or not; similar holds for the fourth-century oscillations between monarchy, duarchy, and tetrarchy. Is it having an empire the capital of which is Rome? Then the Roman Empire ended with the Crisis of the Third Century.
So we don't know what makes an empire “Roman”. How then does an empire, or any polity, “end”? Changing the borders doesn't necessarily end a polity. The USA didn't end when Hawaii and Alaska acceded, replaced by a different polity also called the USA, nor would it end if they became independent. Changing the laws or the ruler or the state religion or the constitution doesn't necessarily end a polity. And there is a difference between, e.g., France ending vs the Kingdom of France ending.
So we don't know what an empire is, how an empire would be Roman, or how it would end. Then perhaps the Roman Empire was only a name, like the Holy Roman Empire, and it need be neither Roman nor an empire. But then how do we bound it? Why was Gaius Julius, imperator, autarch of Rome, and living god, not a Roman Emperor? The constitutions of Julian and Augustan Rome are far more similar to each other than either is to the constitution of Diocletian, let alone of Justinian. Why were the Ottomans not Roman Emperors, as they claimed to be? Roman Emperors had seized power at the head of provincial or even barbarian armies for centuries, and had had barbarian emperors going all the way back to Maximinus Thrax. If the B/ER Emperors were Roman Emperors, then Roman state religion had changed from Greco-Roman paganism to the Imperial Cult to Christianity—the empire could surely survive a transition to Islam; the same goes for language, given that the B/ER Empire had long abandoned Latin for Greek. There is even a direct sovereign inheritor of one of Augustus's most important titles extant today, the line of succession ostensibly unbroken for over two thousand years: the Pontifex Maximus reigns supreme in Rome today as when Augustus held that title.
Which leads us inexorably to the conclusion: the Roman Empire did not exist! There was no discrete, singular entity at which we can cleanly point when we talk about the Roman Empire. There was a discontinuous period of rule over various areas under many constitutional forms which could be said to have some sort of continuity with the polity ruled by Augustus. At best we can talk about the Roman Empires, or the empires in the Roman tradition. Even there we could argue about where the breaks are, or whether “break” is even appropriate as a descriptor and whether we should think of transitional processes instead. And we should be cautious going backwards as well: the Caesarean dividing line between Republic and Empire is arbitrary and hard to defend. When did the Roman Empire end? Whenever it's convenient for us to say that it ended.
sum θoətiz abaʊt ðiiy end ov ðə roʊmən empaiə
lompiə roʊman na pah ʊʊ lyʊʊ. [ðə roʊmən empaiə teikid not pleis.]
kwes wen endid ðə roʊmən empaiə? ðə umθ kwescən tʊʊw ask ðiiself bii, kwes wot miin ðoʊz wuədiz? kwes wot biiy an “empaiə”? kwes wot meikid ðis empaiə “roʊmən”? kwes wen “end” an empaiə? kwes “ðə roʊmən empaiə” bii difrənt tə “ðiiy empaiər ov ðə roʊməniz”, and if soʊ haə? kwes biiyid ðeə “ðə” roʊmən empaiər, oə kwes biiyid ðeə multipəl roʊmən empaiəriz?
kom let wii staət wið an intenʃənəl aproʊc. an empaiə biiy a politii rʊʊləð baiy an empərə. ðat siim kliər inuf. but kwes wot ðen biiy an empərə? hii kan not just bii sum-um wið ðə taitəl ov empərər oər impəreitə (kəmandə, ðat bii, sum-um hʊʊw iʃʊʊw imperətiviz). ðeə biiyid roʊmən impəreitəriz hʊʊ biiyid not kanonikəl roʊmən empərəriz, boʊθ bifʊər and aftər oəgustəs, inklʊʊdiŋ ðə moʊst impʊətənt and difikəlt ej-keis, jʊʊliiyəs siizə. ðeə biiyid lotiz ov non-roʊmən empərəriz hʊʊ koəlid not diis-selfiz empərəriz oər impəreitəriz—ðə fuətail krezənt sivilaizeiʃəniz, foər egzampəl, oəlweiz prifuərid “kiŋg ov kiŋgiz”, ðə puəʒən ʃaəhanʃaə. ðeə biiyid iivən kanonikəl roʊmən empərəriz hʊʊ yʊʊzid not ðə taitəl ‘impəreitə’ foər at liist sum ov diis rein, and suətənlii ðat biiyid not ðə roʊmən empərəriz-iis moʊst valyʊʊwəð taitəl—ðat biiyid “oəgustəs”. an empərər bii not miəliiy a rʊʊlər, oər ðeə bii noʊ distinkʃən from a kiŋ, prins, ets. tədei wiiy oftən yʊʊz “empaiə” tə miin a multii-naʃənəl politii, but ðat meik litəl sens in a historikəl kontekst: hyʊʊj numbəriz ov kiŋgiz wʊd biiy “empərəriz”, roʊm biiyid multii-naʃənəl loŋ bifʊər oəgustəs, and ðə bizəntain / iistən roʊmən empaiə stopid biiyiŋ multii-naʃənəl loŋ bifʊə konstantinoʊpəl foəlid.
soʊ wii noʊwid not wot an empaiə bii. kwes wot ðen meikid ðis empaiə roʊmən? kwes ðat just koəlin ðiiself roʊmən empərər? if ðat biiyid, ðen wii ʃʊd sei ðat ðə roʊmən empaiə endid in dein-na dein-nuə wið ðə last otəmən empərə. dii kleimid “empərər ov ðə roʊməniz” az um ov diis taitəliz, reinid from ðə siit ov konstəntain umθ, rʊʊlid mʊər ov ðiiy oʊld roʊmən empaiə ðan eniiy uðə kəntempərərii paʊwə. but wii koəl not ðə sultən a roʊmən empərə. kwes ðat oʊnin roʊm hiiself? ðen moʊst ov ðə bizəntain / iistən roʊmən empərəriz biiyid not roʊmən empərəriz, noər, aəgyʊʊwəblii, biiyid ðiiy iistən koʊw-empərəriz ov ðə poʊst-daiyəkliiʃən domineit. ðeə biiy oəlsoʊ ðə wiədnəs ov ðə bizəntain / iistən roʊmən empərəriz swiciŋ bak and fʊəθ bitwiin biiyiŋg roʊmən empərəriz oə not beisəð on weðə diis aəmiiyiz hoʊldid roʊm oə not; similə hoəld foə ðə fʊθ-sencəriiy osileiʃəniz bitwiin monəkii, dyʊʊwaəkiiy, and tetraəkii. kwes ðat havin an empaiə ðə kapitəl ov wic bii roəm? ðen ðə roʊmən empaiə endid wið ðə kraisis ov ðə tiiθ sencərii.
soʊ wii noʊw not wot meik an empaiə “roʊmən”. kwes haʊ ðen an empaiər, oər enii politiiy, “end”? ceinjiŋ ðə boədəriz neseserilii-not end a politii. ðə y.s.a. endid not wen hawaiyiiy and alaskər aksiidid, ripleisəð baiy a difrənt politiiy oəlsoʊ koələð ðə y.s.a., noə wʊd hiiy end if dii bikumid indipendənt. ceinjiŋ ðə loəriz oə ðə rʊʊlər oə ðə steit relijən oə ðə konsticʊʊʃən neseserilii-not end a politiiy. and ðeə biiy a difrəns bitwiin, e.g., frans endiŋ vs. ðə kiŋdəm ov frans endiŋ.
soʊ wii noʊ not wot an empaiə bii, haʊ an empaiə wʊd bii roʊmən, oə haʊ hii wʊd end. ðen pəhaps ðə roʊmən empaiə biiyid oʊnliiy a neim, laik ðə hoʊlii roʊmən empaiə, and hii niid bii naiðə roʊmən noər an empaiə. but ðen kwes haʊ wii baʊnd hii? kwes wai biiyid gaiyəs jʊʊliiyəs, impəreitər, ʊətark ov roʊm, and liviŋ god, not a roʊmən empərə? ðə konsticʊʊʃəniz ov jʊʊliiyən and oəgustən roʊm bii faə mʊə similə tʊʊw iic uðə ðan aiðə bii tə ðə konsticʊʊʃən ov daiyəkliiʃən, let aloʊn ov justiniiyən. kwes wai biiyid not ðiiy otəməniz not roʊmən empərəriz, az dii kleimid tə bii? roʊmən empərəriz siizivid paʊwər at ðə hed ov provinʃəl oər iivən baəbeəriiyən aəmiiyiz foə cencəriiyiz, and havivid baəbeəriiyən empərəriz goʊwiŋg oəl ðə wei bak tə maksiminəs θraks. if ðə bizəntain / iistən roʊmən empərəriz biiyid roʊmən empərəriz, ðen roʊmən steit relijən ceinjivid from griikoʊ-roʊmən peigənizəm tə ðiiy impiəriiyəl kult tə kristiiyanitii—ðiiy empaiə kʊd ʃʊəlii səvaiv a tranziʃən tʊʊ izlam; ðə seim goʊ foə langwij, givəð ðat ðə bizəntain / iistən roʊmən empaiə loŋg abandənivid latin foə griik. ðeə biiy iivən a dairekt sovrin inheritər ov um ov oəgustəs-iis moʊst impʊətənt taitəliz ekstant tədei, ðə lain ov sukseʃən ostensibliiy unbreikəð foər oʊvə tʊʊ-θaʊn yiəriz: ðə pontifeks maksiməs rein sʊʊpriim in roʊm tədeiy az wen oəgustəs hoʊldid ðat taitəl.
wic liid wiiy ineksərəblii tə ðə kənklʊʊʃən: ðə roʊmən empaiə egzistid not! ðeə biiyid noʊ diskriit, singyələr entitiiy at wic wii kan kliinlii point wen wii toək abaʊt ðə roʊmən empaiə. ðeə biiyid a diskəntinyʊʊwəs piəriiyəd ov rʊʊl oʊvə veəriiyəs eəriiyəriz undə menii konsticʊʊʃənəl fʊəmiz wic kʊd bii seiyəð tə hav sum soət ov kontinyʊʊwitii wið ðə politii rʊʊləð baiy oəgustəs. at best wii kan toək abaʊt ðə roʊmən empaiəriz, oə ðiiy empaiəriz in ðə roʊmən trədiʃən. iivən ðeə wii kʊd aəgyʊʊw abaʊt weə ðə breikiz biiy, oə weðə “breik” biiy iivən aproʊpriiyət az a diskriptər and weðə wii ʃʊd θink ov tranziʃənəl proʊsesiz insted. and wii ʃʊd bii kʊəʃəs goʊwiŋ bakwəd az wel: ðə sezeəriiyən divaidiŋg lain bitwiin ripublik and empaiə biiy aəbitreriiy and haəd tə difend. kwes wen endid ðə roʊmən empaiər? wenevə ðat bii kənviiniiyənt foə wii tə sei ðat hii endid.